قافیه 3

عیوب قافیه
برای قافیه عیب هایی را ذکر کرده اند که باعث اختلال در قافیه می شود و آن بر دو نوع است:
الف. عیوب ملقبه: عیوب ملقبه خود بر چهار گونه تقسیم می شود:
1- سِناد: یعنی اختلاف در ردف (چه اصلی و چه زاید) مثل زندگانی و نشینی.
2- اِقوا: یعنی اختلاف در حرکات ماقبل ردف اصلی و ردف زاید.
3- اکفاء: یعنی اختلاف در حرف روی (حرف های قریب المخرج) مثل سلاح و پناه.
4- ایطاء: تکرار حروف در قافیه چه به صورت خفی مثل کوهسار و شاخسار یا به صورت جلی مانند صفات و جهات، یاران و دوستان.
برخی ایطاء جلی را شایگان نامیده اند.
ب. عیوب غیر ملقبه: برا ی عیوب غیر ملقبه اقسام زیادی ذکر کرده اند از جمله تحریف کلمه را، مثل قافیه کردن دیو با سیو (سیب).قواعد قافیه
1- واو معروف با واو مجهول (مثل دود با اوش) و یاء معروف با یاء مجهول (شیرخوردنی با شیردرنده) قافیه نمی شوند.
2- یاء یازده نوع است: یاء نسبت، یاء مصدری، یاء خطاب، متکلم، وحدت، نکره، شرط و جزاء، استمرار، ربط و اضافات، زاید، جزء کلمه. همه این یاءها با همدیگر قافیه می شوند مگر یاء وحدت و نکره که با یاءهای دیگر قافیه نمی شوند.
3- در قافیه آنچه مهم است، قسمت اصلی کلمات است نه زوایدی مثل پسوندها، ضمایر و علایم جمع، لذا "علف زار" با "چمن زار"، "رفتم" با "بردم"، و "جوانان" با "پیران" هیچگاه همقافیه نمی شوند زیرا اصل آنها علف، چمن- رفت، برد- جوان و پیر، می باشد و "زار، م، ان" جزء اصل کلمات نیست. یا مثل این شعر:
آوازهای شرقی باران غروب کرد
جنگل در انتظار درختان غروب کرد
خورشیدهای تازه به دوران رسیده را
باید ندید و مثل شهیدان غروب کرد
در این شعر باران، درختان و شهیدان همقافیه شده اند، در صورتیکه از لحاظ قافیه به اشکال مواجه اند زیرا درختان و شهیدان با ضمیر جمع آمده اند، اگر ضمیر را برداریم، درخت و شهید می شود که هیچگونه هم آهنگی بهم ندارند و نمی توانند با باران قافیه گردند.
4- وقتی ازکلمات، حروف زواید را برداشتیم، اگر حرکات قبل از حروف آخر یک نوع بود، آن کلمات همقافیه اند در غیر آن همقافیه نمی باشند. مثل چمن و سخن که حرف آخر هر دو، نون است، و حرف ماقبل آنها خا ومیم دارای یک نوع حرکت (فتحه) می باشد.
برخلاف کلمات "شُد و بَد" که حرکات حروف قبل از دال از یک نوع حرکت برخوردار نمی باشد بلکه یکی ضمه و دیگری فتحه است که این سبب اختلال قافیه می گردد.
5- در قافیه- مثل وزن- مهم شکل تلفظ است نه نوشتن، از اینرو می توان "خواهر" را با "مادر" و "خورد" را با "برد"، "خویش" را با «پیش» همقافیه کرد. به همین صورت بعضی گفته اند: می شود کلمات مختوم به ث و س ت و ط، ذ، ز، ض و ظ را با هم همقافیه نمود در حالیکه عدهء دیگر معتقد اند که در قافیه علاوه بر شکل صوتی، شکل صوری نیز مهم می باشد و رعایت آن الزامی است. بناءً همقافیه ساختن کلمات قفس و عبث، التفات و احتیاط، التذاذ، راز و مقراض، کار ناصواب است و آوردن در شعر بیش از یک مورد به اصول شعر لطمه می زند.